Prvi je snimio potres u Santa Barbari, a posebno ga je cijenio i – Charlie Chaplin

Slavko Vorkapić još je jedan uspješan i talentirani Hrvat čije je ime ušlo ne samo u povijest američke nego i svjetske kinematografije, a kojem se zbog njegovih vrijednosti pokušala nametnuti svaka narodnost osim hrvatske. U tome su bili vješti tzv. “kulturni atašei” jugoslavenskih ambasada.

U američkom Nacionalnom arhivu u Washingtonu D. C., pod brojem S-4322, može se naći tekst o Vorkapiću kao jugoslavensko-američkom stručnjaku za filmsku montažu koji je rođen u Dobrni, dakle u Sloveniji.

U jednoj biografskoj knjizi o Titu (izdanoj u Jugoslaviji) piše da je Vorkapich rođen u Dobrinjici (!?), a ustvari je rođen u Srijemskoj Mitrovici 17. ožujka 1884. Pisac ovih redaka upoznao ga je 1954. u Beogradu. Poslije su se opet našli u Hollywoodu i viđali se od 1965. pa sve do njegove smrti 1976. godine.

O Vorkapićevu rođenju i podrijetlu može se opširno čitati i na stranici 62. knjige “Među našim narodom u Americi” koju je 1929. godine napisao Ivo F. Lupis-Vukić. I on je osobno upoznao Vorkapića koji mu je pokazivao Hollywood i San Pedro te ga upoznao s tamošnjim Hrvatima.

Slavko Vorkapić studirao je povijest umjetnosti najprije u Budimpešti, a zatim u Parizu, gdje se počinje baviti i slikarstvom. U Hollywood je došao 1921. godine i počeo raditi u jednom fotografskom studiju, a samo godinu dana poslije dobio je malu ulogu u filmu “Manslanghter” (ubojica), koji je režirao glasoviti Cecile de Mille.

Odmah zatim upoznao je mladog, ali uspješnog filmskog režisera Rex Ingrama i nastupio kao glumac u tri njegova filma. No, Vorkapića nije zanimala samo gluma, pa se počeo baviti i filmskim snimanjem. Tako je prvi snimio potres u Santa Barbari – samo pet minuta nakon njegova početka.

Godine 1928. za njega su znale sve važne osobe filmske industrije, a pogotovo poslije prikazivanja njegova filma “Život i smrt jednog hollywoodskog statista”, koji je snimio s prijateljem Robertom Florezom.

Taj film nastao je u malom Vorkapićevu stanu, gdje su izrađivali minijaturne setove, snimali i montirali specijalne filmske trikove. Uradak je bio prikazan u najvećem hollywoodskom kinu nakon svečane premijere jednog filma genijalnog Charlija Chaplina, koji je Vorkapića posebno cijenio.

Od tada Vorkapić počinje raditi kao savjetnik za najveće filmske studije, kao RKO, Paramount, MGM, Fox Studios te za ugledne režisere i stručnjake za specijalne efekte, posebno kada se radilo o snimanju kompliciranih i skupih scena.

Vorkapića je film prije svega zanimao kao sredstvo umjetničkog izražavanja putem svjetla i sjene. Tada počinje proučavati teoriju filma, pisati stručne članke i držati predavanja. Svoje nalaze zasnivao je na osnovu psihologije i bio je prvi koji je u svom radu primjenjivao vizualne sposobnosti po Gestaltovim proučavanjima.

Bio je, u punom smislu riječi, pravi svestrani slikar, glumac, kipar, teoretičar, režiser i jedan od najboljih filmskih montažera, a stečena iskustva u svim srodnim granama uvijek je znao majstorski iskoristiti.

Krajem tridesetih godina Vorkapić se predano bavio režijom, a 1940. s Johnom Hoffmanom izradio je dva kratka avangardna filma u kojima su pokret kamere i vješta montaža bili ritmički podređeni glazbi: “Šumsko mrmljanje” i “Fingalova pećina” s valovima mora.

Tijekom Drugog svjetskog rata Vorkapić je za Ratni informativni ured Sjedinjenih Američkih Država učinio seriju dokumentarnih filmova pod nazivom “This is America”.

Pored svega, bio je i profesor na sveučilištu južne Kalifornije u Los Angelesu. Uvijek je težio da film što više zadrži formu i zakone umjetnosti i u njegovo vrijeme taj utjecaj na filmske radnike bio je itekako djelotvoran.

Nakon njegove smrti u listopadu 1976. godine i dolaskom računala, film je sve više postao puka industrija.

Vladimir Novak

Ključne riječi #Hrvati u Hollywoodu #Slavko Vorkapić #Vladimir Novak